Roma Hukuku

Roma Hukuku ile ilgili bölüm.

ROMA HUKUKU Hukuk sistemleri içinde çok önemli bir yer tutan Roma Hukuku kamu hukuku ve özel hukuk ayırımına dayanmaktadır. Beşeri bir sistem olarak İÖ 7. yüzyılda kurulan Roma İmparatorluğu'nda ve MS. 396'da ikiye bölünmesinden sonra Bizans İmparatorluğu’nda hüküm sürmüştür.

5. yüzyılda Justinanus, Corpus Juris Civilis denilen külliyatı toplamıştır. Kıta Avrupası ülkeleri hukuku bu külliyat temeline dayanmaktadır. MS 6. yüzyılda Justinianus Batı Roma İmparatorluğunu kaybettiği toprakları yeniden kazanmak ve Roma hukukunun bütün bu topraklarda eski saf haliyle uygulanmasını sağlamak amacıyla çalışmalar başlattı. Bu çalışmalar sonunda bir kanunlaştırma hareketi olan Corpus Iuris Civilis oluştu. Corpus Iuris Civilis 4 bölümden oluşmaktadır. Institiones, Digesta, Codex ve Novella. Institiones ve Digesta'da klasik dönem hukukçularının eserlerinin derlendiğini, Codex'te Iustinianus'a kadarki imparator emirnamelerini, külliyata daha sonradan eklenen Novella'da ise Iustinianus'un emirnamelerini görüyoruz. Glossator'ların (şerhçiler) çalışmaları çağdaş hukuka tesir etmiş, Roma Hukuku'na bağlı ülkelere "civil law" denilmiştir.

Roma hukukunun Devreleri :

Roma hukuku, başlangıcı Roma tarihinin ilk devirlerine kadar uzanan ve milâdî altıncı asırda Jüstinyen'in (Justinianus) kanunlarıyla nihayet bulan uzun bir gelişmenin mahsulüdür. Yani bu inkişafın takriben bin yıldan fazla sürmüş bir tarihi vardır. Bu uzun gelişme çağlarında mezkür hukuk ani değil, geçici inkılâp ve değişmelere uğramış, mütemadiyen şeklini değiştirmiştir. Öyle ki örneğin cumhuriyet ve prenslik devirlerinin hukuku, Jüstinyen hukukundan derin bir biçimde ayrılmaktadır. Doğrudan doğruya Roma hukukundan ve bu hukukun modern hukuklar üzerindeki tesirinden bahsedildiği zaman daha çok son safhası (Jüstinyen hukuku) kast olunmaktadır.

Roma hukukunun dönemleri şöyle özetlenebilir;

1- Roma'nın başlangıcından (M.Ö. 754), milattan önce dördüncü asra kadar süren "eski hukuk devri". Bazı müellifler bu devre "krallık devresi" demişlerdir. Bu devre hukukunda cezai hükümler çoktur. Hukukî münasebetlerin çoğu, muhtemelen menşeleri rahiplerin dinî hukuklarında bulunan cezai hükümlerin ve kanunların himayesine alınmıştır. Ancak cumhuriyet devrinden önce yazılı bir hukuk mevcut olmayıp teamül hukuku hakimdir. Bu sebeple de mevkür devreye ait bilgiler kesin değildir.

2- İkinci Pön harbinden (M.Ö. 200) Prensliğin kuruluşuna kadar devam eden devrede (Bazılarına göre bu devre M.Ö. 509 yılında kralların kovulmasıyla başlar ve adına "cumhuriyet devri" denir.) hukuki ilişkileri düzenleyen eden üç tür kanun ve hukuk kaynağı vardır:

a) Oniki levha kanunları , b) Halk meclisleri kanunları ve c) Pretor beyannameleri .

3- Prenslik devrinden miladi üçüncü yüzyılın ortalarına kadar devam eden "klasik hukuk devri". Bazı Roma hukukçularına göre bu dönem M.Ö. 27 yılında Augustus ile başlayıp, MÖ. 284 yılında Diocletianus ile sona eren "prenslik" devridir. Prenslik devrinde daha önceki hukuk kaynakları devam etmekle birlikte bazı değişiklikler olmuş ve bu arada Senatus (ayan meclisi) kararları önemli bir rol oynamıştır. Sezar, Senatus ile mücadele edip onu nüfuzu altına aldığı halde evlatlığı Augustus ona saygı göstermiş ve korumuştur. Senatus'un kanun koyma yetkisi yoktur. Senatus bir danışma mercii idi. Fakat halk meclisleri nin kabul ettiği kanunlar çoğu defa Senatus'dan gelen teklife uygun olurdu. Augustus toplumsal amaçlarını gerçekleştirmek için halk meclislerinden yararlanmış, Roma toplumunu bozulmaktan korumak maksadı ile evlenmeyi teşvik ve köle azat etmeyi yasaklayan kanunları buradan çıkarmıştır.

Klasik hukuk devrinde yeşeren bir hukuk kaynağı da imparator emirnameleridir. Devrin özelliği gereği pretorun yetkileri daralmış, imparatorların iktidar ve yetkisi artmış, emir ve beyanları kanun mahiyetini kazanmıştır.

Klasik hukuk döneminde imparatorlar tarafından hukuk bilginlerine, hukuki sorulara cevap verme, açıklama...gibi yetkiler verilmiş, zamanla hukuk bilimadamlarının cevap ve açıklamaları kanun hükmünü kazanmış, büyük hukukçular yetişmiş ve önemli bilimsel eserler ortaya çıkarılmıştır.

4- Klasik hukuk akımının birden sona ermesi ile başlayan ve Jüstinyen kanunları ile sona eren "Bizans devri". Daha çok kamu hukukunu dikkate alanlara göre bu devre MS. 284-565 yılları arasında geçer ve "aşağı imparatorluk devri" adını alır. Mutlak krallık devrinde devletin yönetimi tamamen hükümdarın eline geçtiği zaman onun herhangi bir hukukî faaliyeti, şekli ne olursa olsun kanun hükmünü alıyordu. Hukukî lisanın eski ağır ve dar şekli terk ediliyor, olayların bağımsız olarak halledilmesi, hukukun kanunlarla düzenlenmesine tercih ediliyordu. Bunun nedeni kanunların çok fazla ve dağınık oluşuydu. Yine bu nedenle kanunların derlenmesi ve toplanması faaliyetine girişildi. Birçok toplamalar ve düzenlemeler arasında en önemlisi İstanbul'da İmparator Jüstinyen tarafından yapılmış olandır. İmparatorun emri ile 1. ve 3.cü yüzyılda yaşamış olan 39 hukukçunun eserlerini 16 kişilik bir komisyon derlerdi. Bu dergi 30.12.533 tarihinde yürürlüğe girdi. Bundan önce ve sonra da önemli toplama ve derlemeler yapılarak yürürlüğe konuldu. Jüstinyen derlemeleri (müdevvenatı) dört bölümden oluşur, hepsine birden " Corpus juris Civilis " denir ki modern hukukta "Medeni Hukuk Külliyatı" anlamını ifade etmektedir.

5- 565'ten 1453 yılına kadar devam eden "Bizans İmparatorluğu" devresi. Jüstinyen'in faaliyetiyle Roma hukukunun bin senelik inkişafı sona ermiştir. İmparatorluğun yıkılmasından sonra XI. asırdan itibaren kuzey İtalya'daki hukuk mektepleri bu toplanmış yapıtları (müdevvenat) ele almış, okutmuş, işlemiş ve modern hukuk üzerindeki etkisni sağlamışlardır.

Ayrıca bakınız : Roma hukukunun Modern hukuka etkisi

---

Roma Hukuku Terimleri