Yüksek Seçim Kurulu

Seçimlerin yönetim ve denetimi çeşitli aşamalardan geçerek bugünkü konumuna gelmiştir.

16.02.1950 tarih ve 5545 sayılı Milletvekilleri Seçim Kanunu ile; İllerde ve ilçelerde Seçim Kurullari oluşturulmuş, ayrıca Ankara'da görev yapmak üzere Yüksek Seçim Kurulu kurulmuştur. Bu Kanun ile, seçim güvenliği, yönetimi ve denetimi yeni kurallara baglanmış, seçim sürecinde yargı denetimi esası getiren Kanun, seçim işlerinin seçim kurullarınca yürütüleceği ve seçim kurullarının bütün işlerinin görülmesinde yargıç gözetim ve denetimine tabi olacağını da hükme bağlamıştır.

YÜKSEK SEÇİM KURULU

Yüksek Seçim Kurulu, 5545 sayılı Milletvekilleri Seçimi Kanunu'yla kurulmuş, 26 Nisan 1961 tarih ve 298 sayılı Seçimlerin Temel Hükümleri ve Seçmen Kütükleri Hakkında Kanunda da yer almıştır.

5545 sayılı Kanunla getirilen esaslar, bu kanunla da korunmuş, kanunun 9. ve 10. maddesi; 5545 sayılı Kanunun 57. ve 58. maddeleriyle aynı içerikte düzenlenmiştir.

Yüksek Seçim Kurulunun Kuruluş Biçimi

16 Şubat 1950 tarih ve 5545 sayılı Milletvekilleri Seçimi Kanununun 120. maddesi, Yüksek Seçim Kurulunun kuruluş biçimini açıklamaktadır.

Madde 120. Yüksek Seçim Kurulu, bir başkan ve altı üyeden meydana gelir.

Altısı Yargitay, beşi Danıştay genel kurullarının kendi üyeleri arasından gizli oyla on bir kişi seçilir. Bunlar gizli oy ve salt çoklukla aralarından bir başkan ve bir başkan vekili seçerler. Yargıtay ve Danıştay üyeleri arasından kur'a ile ikişer üye yedek üyeliğe ayrılır. Başkan ve başkanvekilleri kur'aya girmezler.

17 Şubat 1954 tarihli, 6272 sayılı Kanunla yapılan bir değişiklikle; Yüksek Seçim Kurulunun oluşum biçimi yeniden düzenlenmiş ve üye sayısı arttırılmıştır. Değişikliğe uğrayan 120. maddenin yeni şekli aşağıda verilmektedir.

Madde 120. Yüksek Seçim Kurulu bir baskan ve on üyeden teşekkül eder.

Temyiz Mahkemesi (Yargıtay) Birinci Reisi (Başkanı) Kurulun Başkanıdır. Kendisinin bulunmadığı hallerde, kurulda mevcut daire reislerinden (başkanlarından), yoksa üyelerden en kıdemlisi başkana vekalet eder.

Kurul üyeleri Temyiz Mahkemesi (Yargıtay) ve Devlet Şurasi (Danıştay) Reis (Başkan) ve azaları (üyeleri) arasından kendi umumi heyetlerince (Genel Kurullarınca) beşer asil ve üçer yedek olmak üzere kur'a ile tespit olunurlar.

17 Mayis 1979 Tarih ve 2234 Sayılı Kanun

Bu kanunla 12. madde yeniden düzenlenmiş; süresi biten Yüksek Seçim Kurulu üyeleri yerine yenilerinin, her 2 yılda bir Ocak ayının ilk haftasında seçileceği belirlenmiştir.

Yüksek Seçim Kuruluna 1961 ve 1982 Anayasalarında da yer verilmiştir.

1961 ve 1982 Anayasaları :

Yüksek Seçim Kurulu, 1961 Anayasasının "Cumhuriyetin Temel Kuruluşu" bölümü ile 1982 Anayasasinin "Cumhuriyetin Temel Organları" bölümünde ve "Seçimlerin Genel Yönetimi ve Denetimi" başlığı altında yer almış, böylece Yüksek Seçim Kurulu Anayasal bir kurum haline gelmiştir.

1961 Anayasasının 75. maddesi, 1982 Anayasasının 79. maddesiyle aynı içerikle yer almış, ancak maddeye bu kez bazi eklemeler yapılmıştır.

1961 Anayasası- Madde 75./ 1982 Anayasası- Madde 79. Seçimler yargı organlarının genel yönetim ve denetimi altında yapılır. Seçimlerin başlamasından bitimine kadar, seçimin düzen içinde yönetimi ve dürüstlüğü ile ilgili bütün işlemleri yapma ve yaptirma, seçim süresince ve seçimden sonra seçim konularıyla ilgili bütün yolsuzlukları, şikayet ve itirazlari inceleme ve kesin karara bağlama ve Türkiye Büyük Millet Meclisi üyelerinin seçim tutanaklarını kabul etme görevi Yüksek Seçim Kurulunundur.Yüksek Seçim Kurulu kararları aleyhine baska bir mercie başvurulamaz.

Yüksek Seçim Kurulu ve diğer seçim kurullarının görev ve yetkileri kanunla düzenlenir.

Yüksek Seçim Kurulu, yedi asil ve dört yedek üyeden kuruludur. Üyelerin altısı Yargıtay, beşi Danıştay genel kurullarınca kendi üyeleri arasından üye tamsayılarının salt çoğunluğunun gizli oyu ile seçilir. Bu üyeler salt çoğunluk ve gizli oyla aralarından bir Başkan ve bir Başkanvekili seçerler.

Yüksek Seçim Kuruluna Yargıtay ve Danıştay'dan seçilmis üyeler arasından adçekme ile ikişer yedek üye ayrılır. Yüksek Seçim Kurulu Başkan ve Başkanvekili adçekmeye girmezler.

Anayasa değisikliklerine ilişkin kanunların halkoyuna sunulması işlemlerinin genel yönetim ve denetimi de milletvekili seçimlerinde uygulanan hükümlere göre olur.

Maddeye eklenmiş olan son fıkra, 1982 Anayasasıyla getirilen referandumun gerekli kıldığı bir değişikliktir.

Anayasalarda belirlenmiş olan kuruluş biçiminin, 5545 sayılı Kanundaki ilk düzenlemeyle ayni olduğu görülmektedir.

26 Nisan 1961 tarih ve 298 sayılı Seçimlerin Temel Hükümleri ve Seçmen Kütükleri Hakkındaki Kanun

Yüksek Seçim Kurulu, 1961 Anayasasına paralel olarak, bu kanunda da yerini almış ve 5545 sayılı Kanunun 120. maddesinin başlangıçtaki biçimiyle hayata geçirilmiştir.

Madde 11. Yüksek Seçim Kurulu, bir başkan ve altı üyeden kurulur.

Altısı Yargıtay, beşi Danıştay Genel Kurullarınca, kendi üyeleri arasından olmak üzere gizli oyla on bir kişi seçilir. Bunlar gizli oy ve salt çoğunlukla aralarından bir başkan ve bir başkan vekili seçerler.

Yargıtay ve Danıştay üyeleri arasından ad çekme ile ikişer yedek üye ayrılır. Başkan ve başkanvekilleri ad çekmeye girmezler.

Kanunun 12. maddesinde, Yüksek Seçim Kurulu için üye seçiminin her 4 yılda bir Ocak ayının ilk haftasında yapılacağı hükme bağlanmıştır.

Yüksek Seçim Kurulunun Görev ve Yetkileri

Yüksek Seçim Kurulunun görev ve yetkileri; 5545 sayılı Kanunun 123. maddesi ile 298 sayılı Kanunun 14. maddesinde ayrıntılarıyla belirtilmiştir.

Yüksek Seçim Kurulu Kararlarının Niteliği Nedir?

Anayasa'da "Yasama Bölümü" içinde yeralan Yüksek Seçim Kurulu, yalniz seçimlerin genel yönetim ve denetimini yürüten bir kurul değildir. Yargıtay ve Danıştay'ın kendi içlerinden çıkardıkları üyelerden oluşan seçimlerin yargısal denetimini de sağlayan karma egemen üst yargı merciidir.

Seçimlerin yönetim ve denetimi çesitli asamalardan geçerek bugünkü konumuna gelmistir.

Osmanli döneminden günümüze kadar çıkarılmış olan seçim kanunlarında, seçimlerin yönetim ve denetimi ile görev üstlenmek üzere oluşturulan kurullar aşağıdaki evrelerden geçmiştir.

Yüksek Seçim Kurulu'nun Görev ve Yetkileri

Yüksek Seçim Kurulu'nun görev ve yetkileri; 5545 sayılı Kanunun 123. maddesi ile 298 sayılı Kanunun 14. maddesinde ayrıntılarıyla belirtilmiştir.

Kanun No: 5545, Kabul Tarihi: 16 Şubat 1950, Resmi Gazete Yayım Tarihi: 21 Şubat 1950

Kanun No: 298, Kabul Tarihi: 26 Nisan 1961, Resmi Gazete Yayım Tarihi: 02 Mayıs 1961

Madde 14.-(Değişik:17.5.1979-2234/1 md.) Yüksek Seçim Kurulunun görev ve yetkileri sunlardir:

1. (Değişik:31.3.1988-3420/1 md.) Seçimlerde, içine oy pusulası konulacak olan zarfların, icabında her seçim için başka başka renk ve ölçüde olmak ve gerek piyasada, gerek Devlet Malzeme Ofisince imal edilen veya ettirilen veya depolarında bulunan zarfların renklerinden ve ölçülerinden farklı ve kağıdında "Türkiye Cumhuriyeti Yüksek Seçim Kurulu" filigranı bulunmak üzere, yeteri kadar özel zarf imal ettirmek ve bu imalatı, kağıt hamurundan başlayarak zarfın, imaline ve teslim alınmasına kadar olan safhalarını; yapılacak işin hacmi, süresi ve niteliği dikkate alınarak belirleyeceği kendi üye veya üyelerinin veya imal ve teslim yerinde yetki vereceği ilçe seçim kurulu başkanının, il seçim kurulu başkani ya da üyesi hâkim veya hâkimlerinin devamlı gözetim ve denetimi altında yaptırmak ve bu zarfları il seçim kurullarına, her ilin ihtiyacına yetecek sayıda, alındı belgeleri karşılığında göndermek,

2. Özel zarfların imali için gerekli "Türkiye Cumhuriyeti Yüksek Seçim Kurulu" filigran kalıplari ile zarf ölçü kalıplarını yaptırıp gerekli miktarda kağıt ve zarf imalinden sonra saklamak.

Katlanıp bir kenarı yapıştırıldıktan sonra zarf haline gelebilen "Türkiye Cumhuriyeti Yüksek Seçim Kurulu" filigranini taşıyan birleşik oy pusulalarını, her (400)'lük paketi, aynı numarayı taşımak üzere bastırmak ve her sandık için bir paket, ilçe seçim kurullarına zamanında ulaştırmak,

Oyunu kullanan seçmenin parmağının işaretleneceği özel boyayı ithal veya imal ettirmek, sandık kurullarında zamanında bulundurmak, saklamak,

3. Bu Kanunda söz konusu edilen bütün işlemlerin gerektirdiği form, evrak, liste gibi her türlü basılı kağıdın tasarım ve baskısını yaptırmak, il ve ilçe seçim kurullarına zamanında ve ihtiyacı kadar ulaşımını sağlamak,

4. (Değişik: 31.3.1988-3420/1 md.) Tüzüklerine göre ilk genel kongresini yapmış olup, illerin en az yarısında ve en az altı ay evvel il ve ilçe teşkilâtını kurmuş bulunan siyasi partilerin adlarını, ilçe seçim kurlarının yeniden kurulması için öngörülen ayların ikinci haftasında tespit ve ilan etmek,

5. Il ve seçim kurullarının teşekkülünü sağlamak, il seçim kurullarının teşekkülüne, işlemlerine ve kararlarına karşı yapılacak itirazları, oy verme gününden önce ve itiraz konusunun gerektirdiği süratle, kesin karara bağlamak,

6. Adaylığı ait itirazlar hakkında bu Kanun ve özel kanunları gereğince kesin karar vermek,

7. İl seçim kurullarınca, oy verme günü işlemleri hakkında verilmiş olan kararlara karşı yapılan itirazları derhal inceleyip kesin karara bağlamak,

8. İl seçim kurullarınca düzenlenen tutanaklara karşı yapılan itirazları inceleyip kesin karara bağlamak,

9. Seçimlerden sonra, kendisine süresi içinde yapılan seçimin sonucuna müessir olacak ve o çevre seçiminin veya seçilenlerden bir veya birkaçının tutanağının iptalini gerektirecek mahiyette itirazları, alt kurullara yapilan itirazların silsilesine ve sürelerine uygunluğunu araştırmaksızın inceleyip kesin karara bağlamak,

10. İl seçim kurulları başkanlıklarınca seçim işlerinin yürütülmesi hakkında sorulacak hususları derhal cevaplandırmak ve seçimin bütün yurtta düzenle yapılmasını sağlayacak tedbirleri almak ve bu hususta gereken genelgeleri zamanında yapmak,

11. (Değişik: 31.3.1988-3420/1 md.) Siyasi partilerin milletvekili genel ve ara seçimlerine ve belediye başkanlığı ile belediye meclisi, il genel meclisi üyelikleri genel ve ara seçimlerine katılabilmeleri için illerin en az yarısında, oy verme gününden en az altı ay evvel teşkilât kurmuş ve büyük kongrelerini yapmış olmaları veya Türkiye Büyük Millet Meclisinde gruplarının bulunması şarttır.

Bir ilde teşkilâtlanma, merkez ilçesi dahil o ilin ilçelerinin en az üçte birinde teşkilât kurmayı gerektirir. Bu esaslar dairesinde seçime katılabilecek siyasi partileri tespit ve seçimin başlangıç tarihinden on gün, seçimin yenilenmesi halinde, yenileme kararının ilanından sonraki beş gün içinde ilan etmek,

12.(Ek: 17.5.1979-2234/1 md.) Seçmen Kütüğü Genel Müdürlüğü kuruluş ve işleyişi ve

diğer çalışma konuları ile ilgili ilkeleri belirlemek, yönetmelikleri yayınlamak,

programlarını yapmak ve denetlemek,

13.Kanunla kendisine verilen başkaca görevleri yapmak.(1)

YÜKSEK SEÇİM KURULU KARARLARININ NİTELİĞİ NEDİR?

Anayasa'da "Yasama Bölümü" içinde yer alan Yüksek Seçim Kurulu, yalnız seçimlerin genel yönetim ve denetimini yürüten bir kurul değildir. Yargıtay ve Danıştay'ın kendi içlerinden çıkardıkları üyelerden oluşan seçimlerin yargısal denetimini de sağlayan karma egemen üst yargı merciidir.