AMERİKA BİRLEŞİK DEVLETLERİ ANAYASASININ GETİRDİĞİ BİREYSEL HAK VE ÖZGÜRLÜKLERİN KORUNMASINA VE KISITLANMASINA İLİŞKİN İLKELER

II. AMERİKA BİRLEŞİK DEVLETLERİ ANAYASASININ GETİRDİĞİ BİREYSEL
HAK VE ÖZGÜRLÜKLERİN KORUNMASINA VE KISITLANMASINA İLİŞKİN İLKELER:

A. Usulüne Uygun İşlem ve Yargılama İlkesi5
1. Temel İlke
Bir kişiyi .hayatından, özgürlüğünden ya da malından. mahrum etmeden önce, ilgili devlet
organı usulüne uygun işlem esasına uymaya mecburdur (örneğin: duruşmaya çağrı, duruşma).
İlgili devlet organı, kişilerin sözkonusu haklarını yalnızca kasıtlı şekilde yerine getirmez ise,
Usulüne Uygun İşlem Esasını 6 ihlal etmiş sayılır.
2. Yaşam, Özgürlük veya Mala El Konulması
a. Özgürlük
.Özgürlük. açık olarak tanımlanmamıştır. Bu terim, herhangi bir bedensel engele sahip
olmama durumundan daha fazla şey ifade eder (örneğin sözleşme özgürlüğü ve kazanç getiren
iş bulma özgürlüğünü de kapsar). Aşağıdaki hallerde bir insanın özgürlüğü kısıtlanmış sayılır:
(1) Hareket serbestliği önemli derecede kısıtlanır ise; veya
(2) Anayasanın veya bir kanunun sağladığı bir özgürlük kendisine verilmez ise.
b. Mal
.Mal. terimi şahsi eşyalardan ve menkul mallardan daha çok şey ifade eder, ancak mal
teriminin anlamını açıklamak için mal edinme amaçlı soyut bir ihtiyaç veya bir menfaat
arzusu yeterli değildir. Eyalet veya federal kanunlar çerçevesinde yukarıda tanımlanan
menfaatten yararlanmaya makul bir iddia çerçevesinde hak kazanılmış olunması şarttır. Mala
ilişkin haklara örnek olarak şunları verebiliriz: devlet okullarında eğitim almak, sosyal
güvenlik hakları ve devlet memuru olma hakkı.
3. Gerekli Usul
Gerekli usullerin nitelik ve kapsamı üç bölümden oluşan denge testiyle belirlenir. Sözkonusu
test aşağıdaki faktörleri kapsar:
(i) Sözkonusu menfaatin birey için önemi;
(ii) Sözkonusu menfaatin korunması amaçlı usule ilişkin belirli
önlemlerin değeri; ve
(iii) Mali ve idari verimlilik bakımından devlet menfaati.
5 Procedural Due Process
6 Due Process Clause

4. Uygun Yargılama Haklarından7 Feragat Edilebilir
Genel kural, adil yargılanma haklarından kişilerin özgür iradeleriyle ve bilinçli olarak feragat
edebilmeleridir.
B. Usulüne Uygun İşlem Hakkının Hukuki Esasları ve Bireysel Hak ve
Özgürlüklerin Korunması ve Kısıtlanmasında Eşitlik İlkesi8
C. Hukuki Esaslara Uygun Yargılama ile Eşitlik İlkesi Arasındaki İlişki
Hem usulüne uygun yargılanmanın maddesel uygulanmasında hem de eşit hukuksal korunma
talep etme hakları uyarınca, mahkemelerin kullandığı usullerin yerindeliğinden çok
kanunların içeriği, incelenmelidir.
D. Mahkemenin Kullandığı İnceleme Standardı
Her iki hak altında da mahkeme devletin işlemlerinin meşru olup olmadığını inceler. Bu
inceleme için üç ayrı inceleme standardı geliştirilmiştir:
1. Sıkı İnceleme 9
Temel haklara (eyaletler arası seyahat, gizlilik, oy vermek, ve Birinci Değişiklik haklar, vb.)
ya da kuşku veren sınıflandırmalara10 (ırk, uyruk, yabancı olma statüsü, vb.) kısıtlama getiren
düzenlemeler sıkı inceleme standardı uyarınca incelenir. Sözkonusu kanun, devletin olmazsa
olmaz bir amacına ulaşmak için gerekli ise, onaylanır11. Bu testin standartlarına uymak çok
zordur. Dolayısıyla, bir kanun sıkı inceleme standardına göre incelenir ise, özellikle de
devletin amacına ulaşmak için daha az külfetli bir seçenek de mevcut ise kanun çoğu zaman
geçersiz sayılacaktır.
a. İspat Külfeti
İspat külfeti devlete aittir.
2. Orta Derece İnceleme 12
Orta düzeyde kuşku veren sınıflandırmalar13 (cinsiyet, meşruluk, vb.) ile ilgili kısıtlama
getiren hükümler orta inceleme standardına göre incelenir. Kanun, devletin önemli bir
amacına ulaşmak için konulmuşsa ve bu amaçla büyük ölçüde ilgili ise, geçerli sayılır.
a. İspat Külfeti
İspat külfetinin kime ait olduğu belirgin değildir. Büyük olasılıkla devlete aittir.
7 Due Process Rights
8 Substantıve Due Process And Equal Protection
9 Strict Scrutiny
10 Suspect classifications
11 Necessary to achieve a compelling government purpose
12 Intermediate Scrutiny
13 Quasi-suspect classifications

3. Makul Bir Temele Oturtma 14
Temel hakları etkilemeyen veya kuşku uyandıran sınıflandırmalar veya orta düzeyde kuşku
uyandıran sınıflandırmaları ilgilendirmeyen düzenlemeler asgari inceleme standardına göre
incelenir. Kanun, devletin hukuksal bir amacına ulaşmak için çıkarılmış ve bu amaçla makul
ölçüde ilişkili ise geçerli sayılır. Bu standarda uymak çok kolaydır. Dolayısıyla sözkonusu
kanun keyfi veya mantıksız olmaması kaydıyla genellikle geçerlidir.
a. İspat Külfeti
İspat külfeti, kanunun hukuka aykırılığını iddia eden kişiye aittir.
E. Hukuki Esaslara Uygun Yargılama
1. Anayasal Kaynak . İki Madde
Ek 5. Madde Uygun Yargılama Esası federal devlete uygulanır. Ek 14. Madde Uygun
Yargılama Esası eyaletlere ve yerel devletlere uygulanır. Her iki maddeye aynı kriterler
uygulanır.
2. Uygulanabilir Standartlar
Temel bir hak kısıtlanır ise, o kanun veya işlem sıkı inceleme standardına göre incelenecektir.
Diğer durumlarda, makul bir temele oturtma standardı uygulanacaktır.
F. Eşitlik İlkesi 15
1. Anayasal Kaynak
Ek 14. Maddede yer alan Eşit Haklar İlkesi eyaletlerin hareketleri ile sınırlıdır. Ancak, federal devlet tarafından yapılabilecek aşırı derecede ayrımcılık Ek 5. Maddede yer alan Uygun
Yargılama Esasını ihlal eder. Mahkemeler, her iki anayasal hüküm için de aynı kriterleri
uygular.
2. Uygulanabilir Standartlar
Eğer bir temel hak veya kuşku uyandıran bir sınıflandırma sözkonusu ise, ilgili hükmü
değerlendirmek için sıkı inceleme standardı uygulanır. Eğer orta düzeyde kuşku uyandıran
sınıflandırma sözkonusu ise, orta derece inceleme standardı uygulanır. Eğer sınıflandırma
temel hak, kuşku uyandıran sınıflandırma veya orta düzeyde kuşku uyandıran sınıflandırma
ile ilgili değil ise, asgari inceleme standardı uygulanır.
3. Ayrımcılık Sonucu Oluşturulan Sınıflandırmayı İspat
Sıkı veya orta derece inceleme standardının uygulanması için, devletin niyetinin ayrımcılık
olması gereklidir. Devletin niyetinin ayrımcılık olduğu aşağıdaki hallerde ispatlanabilir:
14 Rational Basis
15 Equal Protection
18
(i) Bir kanun, lafzından anlaşılır biçimde ayrımcılık yapıyor ise;
(ii) Lafzında ayrımcılık sözkonusu olmayan bir kanun hükmünün
ayrımcılığa sebep olacak şekilde uygulanması; veya
(iii) Kanun hükmünün ardında ayrımcılık yapma niyetinin olması.
4. Kuşku Uyandıran Sınıflandırmalar
Sınıflandırmalar ırka, uyruğa veya vatandaşlığa dayanıyor ise, bu tip sınıflandırmalar kuşku
uyandıran sınıflandırmalardır.
a. Irk ve Uyruk
Irka veya uyruğa ilişkin sınıflandırmalar sıkı inceleme standardına göre incelenir.
b. Yabancılık Statüsüne İlişkin Sınıflandırmalar
(1) Federal Sınıflandırmalar
Kongrenin yabancılar üzerinde tam yetkisi16 olduğu için, federal sınıflandırmalar sıkı
inceleme standardına tabi değildir. Bu sınıflandırmalar keyfi ve mantıksız değil ise geçerlidir.
(2) Eyalet Düzeyinde ve Yerel Düzeyde Sınıflandırmalar
Genellikle, vatandaşlığa ilişkin eyalet ve yerel kanunlar sıkı inceleme standardına tabidir.
5. Orta Düzeyde Kuşku Uyandıran Sınıflandırmalar
Cinsiyet ve meşruluk ile ilgili sınıflandırmalar orta inceleme standardına tabidir.
a. Cinsiyete ilişkin sınıflandırmalar
Cinsiyete ilişkin sınıflandırmalar orta inceleme standardına göre incelenir. Sözkonusu
sınıflandırmanın amacının, devletin önemli bir amacına ulaşmak olduğu belli ise ve
sözkonusu sınıflandırma büyük ölçüde böyle bir amaç ile ilgili ise, geçerli sayılır. İspat külfeti yine devlete aittir.
b. Meşruluk Sınıflandırmaları
Meşruluk sınıflandırmaları da orta inceleme standardına göre incelenir. Sözkonusu
sınıflandırmanın amacının, devletin önemli bir amacına ulaşmak olduğu belli ise ve
sözkonusu sınıflandırma büyük ölçüde böyle bir amaç ile ilgili ise, geçerli sayılır. Gayri
meşru çocukları haksız yere cezalandırmak amacı ile ayrımcılık yapan hükümler geçersizdir.
16 Plenary powers
19
G. Din Özgürlüğü
ABD Anayasasının Ek 1. Maddesi devletçe bir dinin esas alınmasını yasaklayıp kişilerin dini
inançlarını serbestçe uygulamasını güvence altına almaktadır. Ek 1. Madde, Ek 14. Madde
vasıtasıyla tüm eyaletlerde uygulanmaktadır.
1. Dini İnançların Serbestliği Şartı17
a. Dini İnançlardan Ötürü Ceza Verilememesi
Dini İnançların Serbestliği şartı devletin kişileri inançlarından dolayı cezalandırmasını
önlemektedir. Örneğin eyaletler, eyalet yetkililerinin göreve atanmalarında dini yemin etme
şartı koyamazlar ya da din adamlarının bu görevlere atanmalarını engelleyemezler. Anayasa
Mahkemesi .dini inanış. kavramını tanımlamamıştır ve .dini inanışın . tanınmış organize bir
dine dayanması ya da yüksek bir varlık içermesi gerekmez.
Dini İnançların Serbestliği Şartı devletçe yapılan ve özellikle dine müdahale etme amacı
taşımayan düzenlemeleri kapsamaz. Örnek: Kurban kesim yerlerini tespit eden düzenleme.
Halka açık yerlerde . parklarda, okul bahçelerinde vb. kesim yapılmasını yasaklayan kanun
herkese uygulandığı için Dini İnançların Serbestliği Şartına aykırılık teşkil etmez. Ancak
genel olarak kurban kesimini yasaklayan bir düzenleme Dini İnançların Serbestliği Şartına
aykırı düşer.
b. Dini Davranışların Yönetilmesi
Dini İnançların Serbestliği Şartı, genel olarak uygulanan ve dini vecibelerin yerine
getirilmesini kısıtlayan bir düzenlemeye uygulanmaz. Diğer bir deyişle herkesin davranışını
düzenleyen bir uygulama dini inanışları bu düzenlemeye uymaya engel teşkil eden kişiye de
uygulanır. Bunun iki istisnası vardır. A) Bir kişi dini inanışları nedeniyle bir işten ayrılırsa eyalet onun işsizlik sigortası başvurusunu reddedemez. B) Amish dini mensupları çocuklarını okula göndermeyip evde eğitebilirler.
Sonuç olarak Dini İnançların Serbestliği Şartı devletin dini inanışlara müdahele etmesini
önlemekte ancak genel davranış kuralları koyarken dinin gereklerinin yerine getirilmesini
kısıtlayan düzenlemelere engel olmamaktadır.
2. Din Tesis Edilmemesi Şartı 18
a. Bir Dinin Başka Dine Göre Seçilmesi
Din Tesis Edilmemesi Şartı devletin bir din tesis etmesini ya da bir dini esas almasını
yasaklamaktadır. Devletçe yapılmış olan bir düzenleme, bir dinin bir başkasına göre öne
çıkarılmasını içeriyorsa, sözkonusu düzenleme, bu düzenlemenin üstün bir çıkara hizmet
etmek üzere dar bir şekilde belirlenmediği durumlarda geçersizdir. Şimdiye kadar Anayasa
Mahkemesi içtihatlarında bir dini başka bir dine tercih etmeyi gerektirecek bir üstün çıkar yer
almamıştır. Devletin yaptığı ve bir dini seçmeyi içermeyen bir düzenleme a) laik bir amaçla
yapıldıysa, b) ana amaç dini kısıtlamak ya da öne çıkarmak değilse, ve c) devletin dine fazla
karışması sonucunu doğurmuyorsa geçerlidir.
17 Freedom of Exercise Clause
18 Establishment Clause
20
Düzenleme parasal yardım içermeyen ya da eğitimle ilgisi olmayan konularda, genel kural
olarak belli bir dini öne çıkarıyor veya kısıtlıyorsa Anayasa Mahkemesi tarafından sözkonusu
düzenleme geçersiz sayılır. Bir düzenleme, toplumun büyük bir kesimini kısıtlarken ya da
kayırırken bir dini de kısıtlaması ya da öne çıkarıyor olması durumunda geçerli sayılır.
(Örnek: pazar günü içki satışını yasaklayan yasa geçerli sayılmaktadır.)
Din Tesis Edilmesi Şartı genellikle devletin para yardımları konusunda gündeme gelmektedir.
Para yardımları bir dini kısıtlayamaz ya da öne çıkaramaz. Dini okullara ya da hastanelere
yapılan yardımlar ancak dini olmayan amaçlar için kullanılabilir.
H. İfade ve Toplanma Özgürlüğü19
Dernek kurma özgürlüğü Ek 1. Madde.de açıkça belirtilmemişse de Anayasa Mahkemesi,
Dini İnançların Serbestliği ve Dinin Tesis Edilmesi fıkralarına dayanarak Ek 1. Madde.nin
dernek kurma hakkını da kapsadığını kabul etmiştir. Ancak bu hak çok dar tutulan ve gözardı
edilemez bir nedene dayanan düzenlemelerle kısıtlanabilir.
Ek 1. Madde aynı zamanda ifade ve toplantı özgürlüklerini de kapsamaktadır. Bu özgürlükler
en önemli haklardan sayılmaktadır.
1. İçerik ve Davranış Ayırımı
Anayasa Mahkemesi, düzenlemeleri .içerik ile ilgili. ve .davranış ile ilgili. olmak üzere ikiye
ayırarak ifade ve toplanma özgürlüğünü kısıtlayan düzenlemeleri buna göre incelemektedir.
İçerikle ilgili kısıtlamalar bazı fikirlerin yayınlanmasını yasaklar ve davranışla ilgili
kısıtlamalar getirir. Bu kısıtlamalar ancak toplantı saati, yer, ses düzeni gibi konulara ilişkin
olabilir.
Genelde içerik nedeniyle ifadeye kısıtlama getirilmesi Anayasa.ya aykırıdır. İçerik kısıtlaması
içermeyen düzenlemelerin tespiti için Anayasanın uyguladığı test, bunların ifade
özgürlüğünün kısıtlanması ile bağlantılı olmayan önemli çıkarlara yönelik olması durumu ve
ifadeyi gerektiğinden fazla kısıtlamamasıdır. Örneğin iftira ve müstehcen ifade, kamu
düzeni gibi önemli bir çıkar nedeniyle kısıtlanabilir. Ancak bu kısıtlamaların yalnızca iftira ve
müstehcen ifadeyi kapsaması gerekir.
Ayrıca ifade ve toplantı ile ilgili düzenlemeler açıkça belirsiz ya da fazla geniş kapsamlı ise
geçersiz sayılır. Bir düzenlemenin gerektiğinden fazla geniş olarak kabul edilmesi için ifadeyi
lüzumundan fazla kısıtlaması gerekmektedir. (Örnek: Havalimanlarında tüm toplanmaların
ve ifadelerin yasaklanması fazla geniş sayılmaktadır.) Neyin yasak olduğunun makul bir
şekilde belirtilmediği düzenlemeler belirsiz olarak kabul edilir. (örneğin tüm müstehcen
konuşmaların ve ifadelerin yasaklanması belirsiz sayılır) İfade özgürlüğü ifade etmeme
özgürlüğünü de içermektedir. Örnek: Kişiler ABD bayrağını selamlamaya mecbur tutulamaz
ve selamlamayanlar cezalandırılamaz. İfade özgürlüğü sembolik ifadeyi de içerir. Örnek
Savaşı protesto için kola siyah bant takmak yasaklanamaz.
Yukarıda Anayasa Mahkemesinin, düzenlemeleri içerik ve davranış olarak ikiye ayırdığı
belirtilmişti. Davranış yasakları zaman, yer ve şekil ile ilgilidir. Halka açık olan yerlerdeki
19 Freedom of Speech and Assembly
21
davranışları kısıtlayan düzenlemeler içerikle ilgili olmamalı, devletin önemli bir çıkarına
hizmet etmek amacıyla dar kapsamlı oluşturulmuş olmalı ve alternatif iletişim kanalları açık
bırakılmalıdır. Halka açık olmayan yerlerdeki (okullar, devlet daireleri) ifade özgürlükleri
daha geniş bir şekilde düzenlenebilir. Bu düzenlemeler içerikten bağımsız olarak devletin
geçerli bir çıkarına hizmet ettikleri taktirde geçerlidir.
2. Korunmayan İfade / Konuşma20
Ek 1. Madde ile korunan ifade özgürlüğünün de sınırları vardır. Kelimeler ve ifadeler, yasa
dışı davranışların oluşması açısından açık ve yakın bir tehlike oluşturuyorsa kısıtlanabilir.
Ayrıca sıradan bir kişinin ani fiziksel tepkisine neden olabilecekse hakaret içeren kelimeler
de yasaklanabilir. Bir bütün olarak, toplumsal normlar uyarınca cinselliğe aşırı düşkünlüğü
içeren, ahlaka aykırı ve ülke standartları gözönüne alındığında ciddi herhangi bir edebi,
sanatsal, politik ya da bilimsel değeri olmayan müstehcen ifadelerde korunmaz.
Reşit olmayanlar açısından değişik standartlar uygulanabilir. Devlet, yetişkinler açısından
müstehcen sayılmayan yayınların reşit olmayanlar için müstehcen olduğuna karar vererek,
bunların küçüklere satılmasını yasaklayabilir. Çocuk pornografisi de yasaktır ve ifade
özgürlüğü kapsamı dışındadır.
İftira konusunda da bir ayırım bulunmaktadır. İftiraya uğrayan kişi bir kamu görevlisi veya
kamuca tanınan bir kişi ise veyahut iftira toplumu ilgilendiren bir konuya ilişkin ise ilgiliyse
şikayetçinin (iftiraya uğrayanın), iftiranın doğru olmadığını ve karşı tarafın kusurlu yan
olduğunu ispatlaması gerekir.
Yukarıda belirtilen kısıtlamalar kişinin fikrini ifade etmesinden sonra olası cezalandırmaya
ilişkindir. Bazı durumlarda ifade özgürlüğünün önceden kısıtlanması da sözkonusu
olabilmekte ve sözkonusu konuşmanın yapılması yasaklanabilmektedir. Çok nadir olan bu
kısıtlamanın uygulanabilmesi için devletin, sözkonusu konuşmanın gerçekleşmesi durumunda
belirli bir toplumsal zararın ortaya çıkacağını ispatlaması gerekmektedir. Önceden kısıtlama
ile ilgili standartların a) dar kapsamlı, makul ve belirli olması, b) ihtiyati tedbirin hemen talep
edilmesi, ve c) kısıtlamanın geçerliliği için hızla kesin karar alınması gerekmektedir. Bu tür
ifade özgürlüğü kısıtlamalarında, kısıtlanan ifadenin koruma altında olmadığını ispat
yükümlülüğü devlete aittir.
Örneğin savaş zamanında askeri birliklerin hareketinin yayınlanmasının engellenmesi geçerli
bir kısıtlamadır. Diğer taraftan Büyük Jüri önünde ifade veren bir kişinin ifadesini hiçbir
zaman yayınlayamayacağını söylemek geçersizdir.
Müstehcen bir kitap ya da film ancak muhtemel bir nedene dayanan müzekkere ile
toplatılabilir. Tümünün toplanması ancak açık bir duruşma sonucunda müstehcenliğe karar
verilmesi durumunda gerçekleşebilir.
I. Basın Özgürlüğü 21
Ek 1. Madde basın özgürlüğünü koruma altına almaktadır. Basın, insanlara verilen haklardan
daha fazlasına sahip değildir. Basın da, insanlarla aynı seviyede korunmaktadır. Hem basının
hem de halkın duruşmaları izleme hakkı vardır, ancak devletin çok önemli nedeni var ise bu
20 Unprotected Speech
21 Freedom of Press
22
hak kısıtlanabilmektedir. Örneğin, bir dava, çocuğun tecavüze uğraması ile ilgili ise, o
çocuğu korumak için, hem basın hem de halk duruşma salonuna alınmayabilir ve halka kapalı
duruşma yapılabilir.
Basın, Büyük Jüri önünde ifade vermek için zorlanabilir. Ancak basının mahkumlarla mülakat
yapma veya ceza evlerini gezme hakkı yoktur.
Ek 1. Madde Basın Özgürlüğü kavramını, yazılı ve görsel olarak ayırmaktadır. İnceleme
yapılırken temel amaç izleyicilerin ve dinleyicilerin bilgi alma haklarını göz önünde
bulundurmaktadır. Yazılı basındaki inceleme sıkı standarda22 tabidir. Oysa görsel basın
(televizyon ve radyo) daha düşük derecede bir standarda tabidir.
22 Strict scrutiny
23

Yazı başı: Amerikan Hukuku