Çek

Bankacılık Hukuku dalında çok önemli bir ödeme aracı olan çek ve çeke ait genel bilgiler:

1. Çekin Tanımı: Çek bir bankaya hitaben yazılmış ve TTK da belirtilen hükümlere göre düzenlenmiş, ödeme emri niteliğinde olan kıymetli bir evraktır.

Çek de üç taraf bulunur: - Keşideci: Çeki düzenleyen - Muhatap: Çeki ödeyecek banka şubesi borçlu - Hamil: Keşide edilmiş çeki elinde bulunduran kişi, alacaklı

2. Çekin Şekli: Çek, hukuki mahiyeti itibariyle bir ödeme aracıdır. Türk Ticaret Kanunu’nun 692. maddesinde çekin şekle ait yasal unsurları aşağıdaki gibi belirtilmiştir.

2.1. Çek Kelimesi: Bir çekin geçerli olabilmesi için mutlaka ÇEK kelimesinin bulunması gerekir. Eğer çek Türkçe’den başka bir dilde yazılmış ise o dilde çek karşılığı olarak kullanılan kelime bulunmalıdır.

2.2. Kayıtsız ve Şartsız Muayyen Bir Bedelin Ödenmesi İçin Havale: Çek kredi aracı olmadığı için faiz öngörülemez. Çekin üzerine yazılan faiz şartı, konulmamış sayılır. Çek bankaya ibraz edildiği zaman eğer borçlunun hesabında yeteri kadar para varsa banka tarafından herhangi bir şart konulmazsızın ödenmesi gerekir.

2.3. Ödeyecek Kimsenin "Muhatabın" Adı ve Soyadı: Türkiye’de ödenecek çeklerde muhatap ancak bir banka veya özel finans kurumu olabilir.

2.4. Ödeme Yeri: Çek’de ödeme yerinin gösterilmesi zorunlu değildir. Gösterilmediği takdirde, muhatabın ad ve soyadı yanında (bankanın ünvanının) gösterilen yer ödeme yeridir.

2.5. Keşide Günü ve Yeri: Çek üzerinde yazılı tarih ile gerçek keşide günü birbirine uymuyorsa, çek üzerinde yazılı bulunan tarih dikkate alınır. Keşide günü olarak gösterilen günden önce ödenmek için ibraz edilen çek (İleri tarihli çek), ibraz günü ödenir.

2.6. Keşidecinin (Çeki Düzenleyen) İmzası: Çeki düzenleyene (Keşideci) çek amiri de denir. Çeki, bankada hesabı bulunan ve yetkili olan kişi imzalayabilir. İmza yerine, parmak izi geçerli olmadığı gibi mühür de kullanılamaz.

3. Çekin Düzenlenmesi:

3.1. Çek Karnelerinin Bankalardan Alınması: Çek karnesi isteminde bulunan firma ya da kişilerin mevduat hesaplarında yeterli bakiye bulundurması, hesap sahibinin ticari ve mali durumunun yeterli ve ödeme ahlakının bulunması gerekir. Bankaların kendilerine her başvuran kişiye çek karnesi verme yükümlülüğü yoktur. Çek karneleri, bankalar tarafından basılır veya bastırılır. Bankalar, çek karnesi verdikleri müşterilerinin açık kimlik ve adresleri ile vergi kimlik numaralarını talep ederler.

3.2. Çek Düzenlenmesi: Çek düzenlenirken zorunlu şekil şartlarına uyulması gerekir. Yukarıda verilen şekil şartlarına uyulduğu takdirde düzenlemede herhangi bir zorluk ile karşılaşılmaz. Ancak özellikle rakam yazılırken çok dikkat edilmesi gerekir. Uygulamada çekler hamiline veya nama yazılı olarak düzenlenebilir. - Hamiline yazılı çeklerde isim belirtilmez. Çek kimin elinde ise o kişi çeki tahsil edebilir. - Nama yazılı çeklerde ise isim belirtilir ve ismi yazılı kişiden başkası çeki tahsil edemez.

4. Çekin Ciro İşlemleri: Çekte aynı bonoda olduğu gibi ciro ile başkasına devredilebilir. Ciro yapan kişiye ciranta denir. İki tür ciro vardır:

4.1. Tam ciro: Çekin devredildiği kişinin ad ve soyadı ile “ödeyiniz” yazılarak imzalanır. İsmi yazan kişiden başkası tahsil edemez.

4.2. Beyaz ciro: İsim belirtilmeden sadece “ödeyiniz” yazılır ve imzalanır. Çek kimin elinde ise o tahsil edebilir.

5. Çekin Tahsil işlemleri:

5.1. Vade: Çek görüldüğünde ödenir. Buna aykırı herhangi bir kayıt (vade) yazılmamış hükmündedir, dolayısıyla geçersizdir. Keşide günü olarak gösterilen günden önce ödenmek için ibraz olunan bir çek ibraz günü ödenir. Karşılığı yok ise arkası yazılır.

5.2. Ödeme İçin İbraz Süreleri: Çek görüldüğünde ödenir. Aynı zamanda çek bir ödeme aracıdır. Bu sebeple, çeklerde kabul ve vade yoktur. Fakat keşide ve ödeme yerleri dikkate alınarak çekler için ibraz süreleri belirlenmiştir. Bu süreler şunlardır: - Çek, keşide edildiği yerde ödenecekse (çekin üzerinde yazılı muhatap banka şubesi ile keşide yeri aynı ise) on gün, - Keşide edildiği yerden başka bir yerde ödenecekse (çek üzerindeki muhatap banka şubesi ile keşide yeri farklı ise) bir ay içinde muhataba ibraz edilmelidir. - Türkiye’de keşide edilen çek, başka bir yerde ve fakat aynı kıta üzerindeki bir ülkede ödenecekse bir ay, ( Bir Avrupa ülkesinde çekilip de Akdeniz’de sahili bulunan bir ülkede ödenecek olan veya Akdeniz’de sahili bulunanbir ülkede çekilip bir Avrupa ülkesinde ödenecek çekler, aynı kıtada keşide edilmiş ve ödenmesi şart kılınmış çek sayılır.) - Bir kıtada keşide edilen çek, başka bir kıtada ödenecekse üç ay içinde ibraz edilmelidir.

Söz konusu süreler, çekte keşide günü olarak gösterilen tarihten itibaren işlemeye başlar. Çek, bu süreler içinde ibraz edilmezse, keşideci çekden rücû edebilir (cayabilir). Etmemişse, muhatap sürenin geçmiş olmasına rağmen ödemede bulunabilir. Fakat, ibraz süresi geçtikden sonra muhatabın alacaklıya ödemede bulunma zorunluluğu yoktur. Bu durumda alacaklının, cirantalara ( Varsa ciro edenlere) ve keşideciye de müracaat hakkı yoktur.

Keşide yeri ile ödeme yeri ayrı kıt'alarda bulunsa dahi her iki yer ülkesinin Akdeniz'de kıyılarının olması halinde ibraz süresi üç ay değil, bir ay olarak kabul edilir. Yukarıda yazılı müddetler, çekte keşide günü olarak gösterilen tarihten (keşide günü hariç) itibaren başlar. Sürenin son günü tatile rastladığı takdirde, süre takip eden ilk işgününe kadar uzar. Aradaki tatil günleri süre hesabına dâhildir.

5.3. Çekten Cayma: Keşidecinin çekten cayması, ancak ibraz müddeti geçtikten sonra hüküm ifade eder. Çekten cayılmamışsa, muhatap ibraz müddetinin geçmesinden sonra dahi çeki ödeyebilir.

5.4. Çekin Ödemeden Men Edilmesi: Keşideci çekin kendisinin veya üçüncü bir kimsenin elinden rızası olmaksızın çıkmış olduğu iddiasında ise muhatabı çeki ödemekten men edebilir. Çekin rıza hilafına elden çıkması, çaldırmak, kaybetme veya zorla alınması hallerini ifade eder. Yargıtay men nedeninin açıkça bildirilmesi gerektiği görüşündedir.

Keşideci tarafından ödemeden men talimatı verilmesi halinde, çekin ibrazında arkasına, banka tarafından, keşidecinin ödemeden men talimatı bulunduğu ve bu nedenle işlem yapılamadığı belirtilerek karşılığı olup olmadığı yazılır ve karşılık veya kısmi karşılık var ise bu miktar bloke edilir.

Muhatap bankayı, ancak keşideci ödemekten men edebilir. Hamilin buna hakkıyoktur. Hamil, ancak mahkemeden alacağı tedbir kararı ile ödemeyi durdurabilir. Çek keşide edilen hesap üzerinde rehin bulunması, haciz veya ihtiyati tedbir konulması halinde muhatap banka ödeme yapamaz.

5.5. Keşidecinin Ölümü: Çekin tedavüle çıkmasından sonra keşidecinin ölümü veya medeni hakları kullanma ehliyetini kaybetmesi yahut iflası çekin geçerliliğine zarar getirmez. Banka, çekteki imza ile keşidecinin bankaya vermiş olduğu imza beyannamesindeki imza birbirini tuttuğu ve uygun olduğu takdirde ödeme yapacak ve Vergi Usul Kanunu’nun 150. maddesi hükmü gereğince ölüm vakasını ve intikalleri bağlı olduğu vergi dairesine bildirecektir.

5.6. Zamanaşımı: Hamilin, cirantalara, keşideci ve diğer çek borçlularına karşı haiz olduğu müracaat hakkı ibraz müddetinin bitiminden itibaren altı ay geçmekle zaman aşımına uğrar. Çek borçlularından birinin diğerine karşı haiz olduğu müracaat hakları bu çek borçlusunun çeki ödediği veya çekin dava yolu ile kendisine karşı dermeyan edildiği tarihten itibaren altı ay geçmekle zamanaşımına uğrar.

5.7. Çekte İbraz ve Ödeme: Çek, bedelinin ödenmesi talebiyle muhatap bankanın herhangi bir şubesine ibraz edilebilir. İbrazın gerçekleşmesi için, çekin hak sahibi hamil tarafından ya da onun vekili veya temsilcisi tarafından muhatap bankaya fiilen verilmesi gerekir. Çekin takas odasına ibraz edilmesi muhatap bankaya ibraz sayılır. Çekle işleyen hesabın bulunduğu banka şubesi, ibraz edildiği anda karşılığı bulunan çeki ödemek zorundadır. Çekin karşılığının kısmen bulunması halinde ise bu miktar ödenir.

Muhatap bankanın, hesabın bulunduğu şubesi dışındaki bir şubesine ibraz edilen çek karşılığı provizyon alınmak suretiyle ödenir. Türk Lirası hesabına bağlı olarak alınmış olan çek karnelerine yabancı para yazılarak çek keşide edilmesi halinde, çekin karşılığının olması halinde ödenmesi gerekir, karşılığının hesapta bulunmaması halinde ise arkasına karşılığı olmadığı yazılır. Müşterilere verilen hizmetin kalitesi ve dolayısı ile maliyet farklılıkları nedeniyle bankadan bankaya farklı olmakla birlikte, bankalarca çek karneleri ve çek bedeli tahsilleri için komisyon ve ücret talep edilir.

5.8. Çekte İhtar ve Düzeltme Hakkı:

5.8.1. İhtar: Çek yasasının ilgili maddesi gereğince; banka şubeleri süresinde ibraz edilen çeklerin kısmen veya tamamen karşılığı olmadığını arkasına yazmak suretiyle tespit ettiklerinde, ibraz tarihini izleyen 10 işgünü içinde hesap sahibine iadeli taahhütlü bir mektup göndererek şunları bildirir.

- Kendisinin veya vekil ve temsilcilerinin elinde bulunan bütün çek karnelerini aldığı bankalara geri vermesini - Düzeltme işlemlerini yerine getirmesini - Aksine davranışların cezai müeyyideleri gerektireceğini Ortak hesap sahipleri, hesapları üzerinde müşterek imzaları ile tasarrufta bulunuyorlar ise bu hesap için verilmiş çekleri keşide ederken birlikte imzalamaları gerekir, çekin karşılıksız çıkması halinde bankaca düzeltme haklarını kullanmaları için her iki hesap sahibine de ihtarname gönderilir.

5.8.1. Düzeltme Hakkı: Hesap sahibi, ihtar mektubunu aldığı veya Çek Yasası’nın 12. maddesine göre almış sayıldığı tarihten itibaren yedi iş günü içinde çek tutarını veya karşılıksız kalan bölümünü yüzde 10 tazminatı ve gecikme faizi (T.C. Merkez Bankası’nca uygulanmakta olan kısa vadeli reeskont kredi faiz oranı üzerinden) ile birlikte hamil adına muhatap bankaya yatırdığı takdirde çek keşide etme hakkını yeniden kazanır. Düzeltme hakkı, karşılıksız çekin ibraz tarihini takip eden bir yıl içinde ancak iki defa kullanılabilir. Ancak 1.düzeltme hakkının kullanılmaması durumunda çek yasağına girileceğinden 2. düzeltme hakkı söz konusu olmayacaktır.

5.9. Savcılığa İhbar ve Sorumluluklar: Banka tarafından yapılan ihtarı aldığı veya almış sayıldığı tarihten itibaren yedi iş günü içinde geçerli bir sebebe dayanmaksızın çek karnelerini geri vermeyenlerin savcılığa ihbarı zorunludur. Düzeltme işlemi yapılmadığı halde bir yıllık müddet içinde çek keşide edenler fiilleri başka bir suç meydana getirse bile ayrıca üç aydan altı aya kadar hapis ve ayrıca ağır para cezası ile cezalandırılırlar.

6. Karşılıksız Çek: Muhatap banka yeterli karşılığı olmadığı için çekin ödenmediğini ve hesap sahibi hakkında gereken bilgileri T.C.Merkez Bankası'na bildirir. Bildirme, hesap sahibinin düzeltme hakkı var ise düzeltme hakkı süresinin bitiminden itibaren 10 iş günü içinde, düzeltme hakkı yok ise çekin ibraz tarihinden itibaren yapılır. Düzeltme hakkını kullanan veya çek yasaklısı konumuna girmiş kişiler T.C.Merkez Bankası'nca bankalara duyurulur.

Çek yasaklısı konumuna girmiş kişilere (hesap sahibi) veya vekil ve mümessillerine T.C.Merkez Bankası'nın duyuru tarihini takip eden 15' inci günün bitiminden itibaren bir yıl süre ile bankalarca çek karnesi verilmez ve çekle işleyen hesap açılmaz.

Bir yıllık çek keşide etme yasağı, sürenin bitiminde otomatik olarak ortadan kalkar. Ne T.C. Merkez Bankası'nın ne de bankaların, yasaklılar listesinde yer alan kişileri, sonradan kişilerin başvurusu üzerine kayıtlardan silmek gibi bir görev ve yükümlülüğü bulunmamaktadır. İbraz süresi içinde veya üzerinde yazılı keşide tarihinden önce ibraz edildiğinde, yeterli karşılığı bulunmaması sebebiyle kısmen de olsa ödenmeyen çeki keşide eden kişiler bir yıldan beş yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılırlar. Mahkeme ayrıca işlenen suçun mahiyetine göre bir yıl ile beş yıl arasında belirleyeceği bir müddet için failin bankalarda çek hesabı açmasının ve çek keşide etmesinin yasaklanmasına karar verir. Yasaklama kararı bütün bankalara duyurulmak üzere TC Merkez Bankasına bildirilir.

Bu fiillerinden dolayı takibat yapılması çek hamilinin şikayetine bağlıdır. Şikayet süresi çekin bankaya ibraz tarihinde başlar. Şikayetten vazgeçmekle kamu davasının ve cezanın ortadan kaldırılmasına karar verileceği gibi, keşidecinin çek bedelinin karşılıksız kalan kısmını yüzde 10 tazminatı ve gecikme faizi ile birlikte muhatap bankaya veya herhangi bir şubesine yatırmış bulunması halinde de vazgeçme şartı aranmaksızın kamu davasının ve cezanın ortadan kaldırılmasına karar verilir.

Fiili işleyenin düzeltme hakkını kullanmak suretiyle hamilin zararını karşılamış olması veya düzeltme hakkı yoksa, yedi işgünü içinde çek bedelinin karşılıksız kalan kısmını yüzde 10 tazminatı ve gecikme faizi ile birlikte hamil adına muhatap bankaya veya herhangi bir şubesine yatırmış olması halinde şikayet hakkı doğmaz.

7. Çekte Bankaların Sorumlulukları:

7.1. Usul Açısından Bankaların Sorumluluğu: - Bankalarca, yeterli karşılığı olmadığı için ödenmeyen çekler ve hesap sahibi hakkındaki bilgiler, ibraz tarihinden itibaren on gün içinde Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankasına bildirilir. - Yurt dışında kurulu bankaların Türkiye’deki merkez şubesi müdürlükleri de bu yasa uygulamasında genel müdürlük olarak kabul edilir. - Çek defterleri bankalarca aşağıda belirtilen esaslara göre bastırılır. - Çek defterlerinin her yaprağına, çek hesabının bulunduğu banka şubesinin adı, hesap numarası, çek numarası ve hesap sahibinin vergi kimlik numarası ile adı yazılır ve imzasının atılmasına imkân verecek ibareler konulur. - Bankalarca çek yaprakları istenilen renk ve desende bastırılabilir, üzerine amblem, resim konulabilir. - Bankalarca çek hesabı açılan müşterilerinin açık kimlikleri, adresleri ve vergi kimlik numaraları, ilgili bankaların genel müdürlüklerince çek hesabının açıldığı ve çek hesabının kapatıldığı tarihten itibaren 15 gün içinde Merkez Bankasına bildirilir.

7.2. Bedel Açısından Bankaların Sorumluluğu: - Muhatap banka, süresinde ibraz edilen çekin karşılığının bulunmaması halinde her çek yaprağı için 370 milyon TL (370.-YTL) kadar ödeme yapmakla yükümlüdür. Yukarıda belirtilen sorumluluk miktarı, Devlet İstatistik Enstitüsü Başkanlığınca yayımlanan toptan eşya fiyatları yıllık endeksindeki değişmeler göz önünde tutularak Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası tarfından her yıl Ocak ayında belirlenir ve Resmi Gazetede yayımlanır. (4814 sayılı yasanın 10 uncu maddesi ve 2003/1 nolu tebliğin 6 ncı maddesi) - Tebliğ uyarınca Merkez Bankası’nın çekle ödemelerin düzenlenmesi ve çek hamillerinin korunması hakkında kanuna ilişkin bundan önceki tebliğleri yürürlükten kaldırılmıştır. Yürürlükten kaldırılan Merkez Bankası tebliğlerine göre bastırılan ve bu tebliğin yayımını izleyen 3. ayın sonuna kadar müşterilerine verilmiş çek karneleri kullanılmaya devam edilecektir. Bu durumda, halen hesap sahiplerinin elinde bulunan çekler ile bu tebliğin yayımını izleyen 3. ayın sonuna kadar bankaların müşterilerine verecekleri çek defterlerinden ötürü, bankaların sorumlulukları her çek yaprağı için 60 milyon lira olarak belirlenmiştir. (2003/1nu.lı tebliğin geçici 1’inci ve 2’ nci maddeleri)

ÇEK

Yasal unsurları

Çek, hukuki niteliği itibariyle bir ödeme aracıdır. Türk Ticaret Kanunu’nun 692. maddesinde çekin şekle ait yasal unsurları aşağıdaki gibi belirtilmiştir.

Çek: 1. Banka tarafından, 3167 Sayılı Kanun’da ve bu Kanun’a ilişkin Tebliğ’de yer alan hükümlere uygun olarak basılan veya bastırılan çek yaprağını, 2. “Çek” Kelimesini (veya yabancı dilde yazılı ise, o dilde çek karşılığı olarak kullanılan kelime), 3. Hesabın bulunduğu muhatap banka şubesinin adını, 4. Kayıtsız şartsız belli bir bedelin ödenmesi için havaleyi, 1. Keşide gününü, 2. Keşide yerini (veya keşidecinin adı ve soyadı / unvanı yanında yazılı olan yer) 3. Hesap sahibinin vergi kimlik numarasını, 4. Çeki keşide eden kişinin imzasını

ihtiva eder.

Keşide edildiği gün gösterilmemiş veya takvimde bulunmayan bir güne (32 Şubat, 32 Nisan, 33 Kasım vb.) keşide edilmiş olan çekler, Türk Ticaret Kanunu’nun 692. ve 693. maddeleri’ne göre çek hükmünde değildir. Buna karşılık 29, 30, 31 Şubat veya 31 Nisan, 31 Haziran, 31 Eylül, 31 Kasım keşide tarihli çeklerin, ilgili ayın son günü keşide edilmiş olduğu kabul edilerek bunlar hakkında geçerli çek olarak işlem yapılabilecektir.

Çekte keşide yeri olarak, idari birim olarak kabul edilen “il veya ilçe isminin” yazılmaması halinde, mahkemelerce bu tür çekler kambiyo senedi vasfında sayılmamaktadır, bununla birlikte çekin üzerinde keşide yeri olarak sokak/cadde/semt ismi veya bina numarası gibi bilgiler yer almamalıdır.

Çekler, emre yazılı, nama yazılı ve hamiline yazılı olarak düzenlenebilirler.

Nama yazılı çek

Çek yasa gereği emre yazılı senetlerden sayıldığından bir çekin nama düzenlenmesi için sadece lehdarın belirtilmesi (adı, soyadı, tüzel kişi ise ticaret unvanı) yeterli değildir. Belirli bir kimse lehine olan çekin “emre” olmadığının da ayrıca belirtilmesi gerekir. Örneğin Mehmet Kiremitçiye ödeyiniz (emre yazılı değildir) gibi. Bu kabil çek ancak alacağın temliki yoluyla devredilebilir. Bu devir alacağın temlikinin hukuki neticelerini doğurur. Temlik beyanı “İşbu çekten doğan alacağımı ………..’ye temlik ettim” şeklinde olacağı gibi, temlik beyanı ayrı bir kağıda da yazılabilir ancak, bu durumda çekin teslimi de gerekir.

Bloke çekler

Lehdarlar arasında çeklerin güvenle karşılanmasının ve aynı şekilde tedavülünün temin edilmesi ve ekonomik zorunluluklar teyit müessesesini ortaya çıkarmıştır. • Teyit, “teyit edilmiştir”, “görülmüştür”, “karşılığı mevcuttur”, “işbu çek muhteviyatı olan yalnız …….TL bloke edilmiştir” gibi muhatap banka tarafından çekin ön yüzüne veya arkasına bir açıklama yazılmak suretiyle yapılmaktadır. • Bankanın teyidi zorunlu unsurları havi çekin ibraz süresinde geçerlidir. • İbraz süresi geçtikten sonra bloke edilen para üzerinde rehin, haciz veya tedbir gibi herhangi bir kısıtlama yoksa para hesaba veya keşideciye iade edilir.

Ciro

Ciro, çeki elinde bulunduran tarafından yapılır ve çeki devralana çek bedelini tahsil, çeki ödeyecek bankaya da ödeme yetkisi verir. Ciro, emre yazılı senetlerde devir kolaylığı sağlar, çekin ön veya arka yüzüne yapılabilir. Çek üzerinde yer kalmaması halinde ciro alonj üzerine de yapılabilir. TTK'nun 595. maddesi hükmüne göre beyaz cironun geçerli olması için cironun çekin ön yüzüne değil arkasına veya alonj üzerine yazılması gereklidir. Cironun kayıtsız ve şartsız olması ve TTK'nun 702. maddesi gereğince bir silsile içinde birbirini takip etmesi gerekir.

Vade

Çek görüldüğünde ödenir. Buna aykırı herhangi bir kayıt (vade) yazılmamış hükmündedir, dolayısıyla geçersizdir. Keşide günü olarak gösterilen günden önce ödenmek için ibraz olunan bir çek ibraz günü ödenir. Karşılığı yok ise arkası yazılır.

Ödeme için ibraz süreleri

Çek, keşide edildiği yerde ödenecekse (çekin üzerinde yazılı muhatap banka şubesi ile keşide yeri aynı ise) on gün, keşide edildiği yerden başka bir yerde ödenecekse (çek üzerindeki muhatap banka şubesi ile keşide yeri farklı ise) bir ay içinde muhataba ibraz edilmelidir. Ödeneceği memleketten başka bir memlekette keşide edilen çek, keşide yeri ile ödeme yeri aynı kıtada ise bir ay, keşide yeri ile ödeme yeri ayrı kıtalarda ise üç ay içinde muhataba ibraz edilmelidir.

Keşide yeri ile ödeme yeri ayrı kıtalarda bulunsa dahi her iki yer ülkesinin Akdeniz'de kıyılarının olması halinde ibraz süresi üç ay değil, bir ay olarak kabul edilir.

Çekin keşide yeri ve muhatap şube, Büyükşehir Belediye sınırları içinde ise, ibraz süresi 10 gün, aksi takdirde bir aydır. Bununla birlikte, Büyükşehir Belediye teşkilatının bulunmadığı yerlerde çek keşide edilmesi durumunda, çekte keşide yeri olarak bir il adı (örneğin Muğla) belirtilmiş ve çekte gösterilen muhatap şube de aynı ilin bir ilçesi (örneğin Bodrum) ise veya tam tersi bir durum söz konusu olduğunda, ibraz süresi yine bir aydır. Yukarıda yazılı müddetler, çekte keşide günü olarak gösterilen tarihten (keşide günü hariç) itibaren başlar. Sürenin son günü tatile rastladığı takdirde, süre takip eden ilk işgününe kadar uzar. Aradaki tatil günleri süre hesabına dahildir.

Çekten cayma

Keşidecinin çekten cayması, ancak ibraz süresi geçtikten sonra hüküm ifade eder. Çek, süresi içinde ibraz edilmezse, bu süre geçtikten sonra keşideci herhangi bir sebep göstermeden çekten caydığını bildirebilecektir. Çekten cayılmamışsa, muhatap, ibraz süresinin geçmesinden sonra dahi çeki ödeyebilir.

Çekin ödemeden men edilmesi

Keşideci çekin kendisinin veya üçüncü bir kimsenin elinden rızası olmaksızın çıkmış olduğu iddiasında ise muhatabı çeki ödemekten men edebilir. Çekin rıza hilafına elden çıkması, çaldırmak, kaybetme veya zorla alınması hallerini ifade eder. Yargıtay men nedeninin açıkça bildirilmesi gerektiği görüşündedir. Keşideci tarafından ödemeden men talimatı verilmesi halinde, çekin ibrazında arkasına, banka tarafından, keşidecinin ödemeden men talimatı bulunduğu ve bu nedenle işlem yapılamadığı belirtilerek karşılığı olup olmadığı yazılır ve karşılık veya kısmi karşılık var ise bu miktar bloke edilir. Muhatap bankayı ancak keşideci ödemekten men edebilir. Hamilin buna hakkı yoktur. Hamil, ancak mahkemeden alacağı tedbir kararı ile ödemeyi durdurabilir. Çek keşide edilen hesap üzerinde rehin bulunması, haciz veya ihtiyati tedbir konulması halinde muhatap banka ödeme yapamaz.

Keşidecinin ölümü

Çekin tedavüle çıkmasından sonra keşidecinin ölümü veya medeni hakları kullanma ehliyetini kaybetmesi yahut iflası çekin geçerliliğini etkilemez. Banka, çekteki imza ile keşidecinin bankaya vermiş olduğu imza beyannamesindeki imza birbirini tuttuğu ve uygun olduğu takdirde ödeme yapacak ve Vergi Usul Kanunu’nun 150. maddesi hükmü gereğince ölüm vakasını ve intikalleri bağlı olduğu vergi dairesine bildirecektir.

Zamanaşımı

Hamilin, cirantalara, keşideci ve diğer çek borçlularına karşı haiz olduğu müracaat hakkı ibraz süresinin bitiminden itibaren altı ay geçmekle zamanaşımına uğrar. Çek borçlularından birinin diğerine karşı haiz olduğu müracaat hakları bu çek borçlusunun çeki ödediği veya çekin dava yolu ile kendisine karşı beyan edildiği tarihten itibaren altı ay geçmekle zamanaşımına uğrar.

Çek karnesinin bankalardan alınması

Çek karnesi isteminde bulunan firma ya da kişilerin mevduat hesaplarında yeterli bakiye bulundurması, hesap sahibinin ticari ve mali durumunun yeterli ve ahlakının iyi bulunması gerekir. Bankaların kendilerine her başvuran kişiye çek karnesi verme yükümlülüğü yoktur. Çek karneleri, bankalar tarafından basılır veya bastırılır. Bankalar, çek karnesi verdikleri müşterilerinin açık kimlik ve adresleri ile vergi kimlik numaralarını talep ederler.

Çekte ibraz ve ödeme

Çek, bedelinin ödenmesi talebiyle muhatap bankanın herhangi bir şubesine ibraz edilebilir. İbrazın gerçekleşmesi için, çekin hak sahibi hamil tarafından ya da onun vekili veya temsilcisi tarafından muhatap bankaya fiilen verilmesi gerekir. Çekin takas odasına ibraz edilmesi muhatap bankaya ibraz sayılır. Çekle işleyen hesabın bulunduğu banka şubesi, ibraz edildiği anda karşılığı bulunan çeki ödemek zorundadır. Çekin karşılığının kısmen bulunması halinde ise bu miktar ödenir. Muhatap bankanın, hesabın bulunduğu şubesi dışındaki bir şubesine ibraz edilen çek karşılığı provizyon alınmak suretiyle ödenir. Türk Lirası hesabına bağlı olarak alınmış olan çek karnelerine yabancı para yazılarak çek keşide edilmesi halinde, çekin karşılığının olması halinde ödenmesi gerekir, karşılığının hesapta bulunmaması halinde ise arkasına karşılığı olmadığı yazılır. Müşterilere verilen hizmetin kalitesi ve dolayısıyla maliyet farklılıkları nedeniyle bankadan bankaya farklı olmakla birlikte, bankalarca çek karneleri ve çek bedeli tahsilleri için komisyon ve ücret talep edilir.

İhtar ve düzeltme hakkı

İhtar

Çek yasasının ilgili maddesi gereğince; süresinde ibraz edilen çeklerin kısmen veya tamamen karşılığı olmadığı arkasına yazılmak suretiyle tespit edildiğinde, keşidecinin bankada kayıtlı adresi dikkate alınmak ve her bir çek yaprağı için ayrı ayrı olmak suretiyle; banka şubeleri tarafından çekin üzerinde yazılı keşide tarihine göre son ibraz tarihi belirlenir, son ibraz tarihine 10 gün eklenerek düzeltme hakkının kullanılabileceği son tarih tespit edilir ve düzeltme hakkının kullanılma süresinin bitimini takip eden 10 gün içinde iadeli taahhütlü bir mektupla, • kendisinin veya vekil ve temsilcilerinin elinde bulunan bütün çek karnelerini aldığı bankalara geri vermesi, • düzeltme işlemlerini yerine getirmesi, • aksine davranışların cezai müeyyideleri gerektireceği

keşideciye ihtaren bildirilir.

Ortak hesap sahipleri, hesapları üzerinde müşterek imzaları ile tasarrufta bulunuyorlar ise bu hesap için verilmiş çekleri keşide ederken birlikte imzalamaları gerekir, çekin karşılıksız çıkması halinde Bankaca düzeltme haklarını kullanmaları için her iki hesap sahibine de ihtarname gönderilir.

Düzeltme hakkı

Hesap sahibi, çekte yazılı keşide gününe göre hesaplanacak ibraz süresinin bitim tarihinden itibaren en geç on gün içinde, çekin karşılıksız kalan kısmını, yüzde on tazminatı ve ibraz tarihinden ödeme gününe kadar geçen süre için hesaplanacak gecikme faizi ile birlikte ödediği takdirde düzeltme hakkını kullanmış sayılacaktır.

Keşidecinin cezai yaptırıma maruz kalmamak için yukarıda belirtilen süre geçtikten sonra da çek tutarını, tazminatı ve gecikme faizi ile birlikte ödemesi mümkündür. Ancak bu takdirde, tazminat oranı ve gecikme faizi oranı artış gösterecektir.

Düzeltme hakkının kullanılması sayı ile sınırlandırılmamış olup, karşılıksız her çek yaprağı için kullanılması mümkündür.

Savcılığa ihbar ve sorumluluklar

Banka tarafından yapılan ihtarı aldığı veya almış sayıldığı tarihten itibaren 10 gün içinde geçerli bir sebebe dayanmaksızın çek karnelerini geri vermeyenlerin savcılığa ihbarı zorunludur.

Karşılıksız çek

Muhatap banka yeterli karşılığı olmadığı için çekin ödenmediğini ve hesap sahibi hakkında gereken bilgileri T.C. Merkez Bankası'na bildirir. Bildirim, çekin ibraz tarihinde yapılır. Çek yasaklılığı mahkeme kararına bağlıdır. Mahkemelerce, yeterli karşılığı bulunmayan çek keşide edenlerin, bir yıl ile beş yıl arasında belirlenecek bir süre ile bankalarda çekle işleyecek hesap açmalarının ve çek keşide etmelerinin yasaklanmasına karar verilebilmektedir.

Çek keşide etmekten yasaklı kişi ve kuruluşlar T.C. Merkez Bankası tarafından bankalara duyurulur.

Üzerinde yazılı keşide tarihinden önce veya ibraz süresi içinde ibraz edildiğinde, yeterli karşılığı bulunmaması nedeniyle kısmen de olsa ödenmeyen çeki keşide eden hesap sahipleri veya yetkili temsilcileri, kanunların ayrıca suç saydığı haller saklı kalmak üzere, çek bedeli tutarı kadar ağır para cezasıyla cezalandırılırlar.

Verilecek para cezası miktarı, 1.3.1926 tarihli ve 765 sayılı Türk Ceza Kanununun ek 2 nci maddesine göre her yıl değişmektedir. Bu suçun tekrarında, bir yıldan beş yıla kadar hapis cezası verilir.

Mahkeme, ayrıca işlenen suçun niteliğine göre bir yıl ile beş yıl arasında belirleyeceği bir süre için hesap sahiplerinin ve yetkili temsilcilerinin çek hesabı açtırmalarının yasaklanmasına karar verir. Yasaklanma kararı bütün bankalara duyurulmak üzere Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’na bildirilir.

Kısmen veya tamamen karşılıksız çıkan her çek yaprağı ayrı bir suç oluşturur.

Ne T.C. Merkez Bankası'nın ne de bankaların, yasaklılar listesinde yer alan kişileri, sonradan kişilerin başvurusu üzerine kayıtlardan silmek gibi bir görev ve yükümlülüğü bulunmamaktadır.

Bankaların sorumlu olduğu miktar

Bankalar, süresinde ibraz edilen çekin karşılığının bulunmaması halinde her çek yaprağı için sorumlu oldukları tutarı ve kısmen karşılığının bulunması halinde ise sorumlu oldukları tutarı her çek yaprağı için sorumlu oldukları tutara tamamlayacak biçimde ödemekle yükümlüdür. Bu husus, hesap sahibi ile muhatap banka arasında çek defterinin teslimi sırasında yapılmış olan dönülemeyecek bir gayri nakdi kredi sözleşmesi hükmündedir.

Yukarıda belirtilen sorumluluk miktarı, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası tarafından her yıl Ocak ayında belirlenir ve Resmi Gazete’de yayımlanır.

Kaynak: http://www.tbb.org.tr